Wie ik ben
Ik ben een levendbarende hagedis. Licht, lenig, laag bij de grond. Ik beweeg snel en schichtig, vaak onopgemerkt. Ik leef op de grens – van heide naar bos, van zand naar struik. Waar warmte en dekking elkaar raken, daar hoor ik thuis. Mijn leven speelt zich af op een schaal van decimeters. Elke plant, elke steen, elk open plekje kan het verschil maken tussen leven en verdwijnen.
Mijn rol in het ecosysteem
Ik eet insecten en wormen, en ben zelf voedsel voor vogels, zoogdieren en slangen. Ik ben onderdeel van het fijnmazige web dat het landschap in evenwicht houdt. Mijn aanwezigheid zegt: hier is variatie, hier is samenhang. Waar ik leef, klopt het microklimaat. Waar ik verdwijn, wordt het systeem grover, armer, kwetsbaarder.
Mijn waarde voor mens en klimaat
Ik ben niet luidruchtig, niet spectaculair. Maar ik herinner aan de rijkdom van het kleine. Aan beweging in de rand van je blikveld. Aan het wonder dat leeft zonder op te vallen. Ik leer kijken naar detail. Naar ritme. Naar het soort rust dat nodig is om mij te zien – en te laten blijven.
Wat mij bedreigt
Ik ben afhankelijk van zon en schuilplekken. Van ongestoordheid en afwisseling. Grondverzet, voertuigen, betreding – het maakt mijn leefgebied kapot nog voor het op een kaart verschijnt. Oefenroutes, drones, trillingen: ze snijden door mijn territorium zonder mij te zien. Maar ik voel het. En ik verdwijn.
Wat vergeten is
Mijn naam komt niet vaak voor in rapporten. Ik ben geen vlaggensoort. Maar ik ben een indicator. Een drager van de onderlaag. Waar ik verdwijnt, verdwijnt de subtiliteit uit het systeem. En daarmee de stabiliteit.
Wat ik vraag
Bescherm mijn zonplekken, mijn dekking, mijn schuilplaatsen. Voorkom verstoring in het broedseizoen. Voer monitoring uit waar grond gebruikt of bewerkt wordt. Zie mij niet als detail, maar als waarschuwingssignaal. Waar ik ben, leeft het systeem nog.
Mijn stem
Ik kan niet roepen. Ik flits, ik vlucht, ik verdwijn. Maar ik ben er. En ik verdien ruimte. Niet veel. Maar wel rust. Wel ritme. Wel respect. Als jullie mij beschermen, beschermen jullie ook alles wat stil is – maar leeft.
Juridisch kader
Ik ben klein, stil en onopvallend – maar wettelijk niet te negeren. Als inheemse reptielensoort ben ik strikt beschermd onder bijlage IV van de Habitatrichtlijn, en daarmee ook onder de Omgevingswet. Dat betekent dat het verboden is mij te vangen, doden, verstoren of mijn voortplantings- en rustplaatsen aan te tasten. Mijn leefgebied – vochtige heiden, veentjes, bosranden en overgangszones – is kwetsbaar en versnipperd. Juist daarom is elke ingreep daarin aan strenge regels gebonden.
Wie mijn leefgebied wil veranderen of verstoren, moet voldoen aan de drie dwingende voorwaarden van de Habitatrichtlijn: er mag geen andere bevredigende oplossing zijn, het project moet van groot openbaar belang zijn, en mijn populatie mag er niet door achteruitgaan. Zonder grondige ecologische onderbouwing en jaar-rond veldonderzoek is aan die voorwaarden niet voldaan.
Op de Veluwe overlappen mijn leefgebieden met diverse Natura 2000-habitattypen, zoals vochtige heiden en trilvenen. Elke verslechtering daarvan – door bijvoorbeeld militaire activiteiten, grondverzet of hydrologische ingrepen – valt onder het verslechteringsverbod van artikel 6 van de Habitatrichtlijn en vereist een Passende Beoordeling. Uit recente jurisprudentie blijkt dat ook tijdelijke of indirecte effecten, zoals verstoring door trillingen of verdroging, onder deze toetsingsplicht vallen (o.a. ECLI:NL:RVS:2022:1215).
De provincie Gelderland heeft daarnaast een zorgplicht op grond van het Besluit kwaliteit leefomgeving, die vraagt om bescherming van soorten buiten Natura 2000 én om actief beleid bij kwetsbare leefgebieden.
Wie mij over het hoofd ziet, doet niet alleen mij tekort – maar ook de wet.
Bronnen
- Creemers, R., Van Delft, J. (2009). De amfibieën en reptielen van Nederland. RAVON.
- Ministerie van LNV (2020). Soortenstandaard Levendbarende hagedis.
- Habitatrichtlijn Bijlage IV (92/43/EEG).
- PlanMER Ontwerp-NPRD (2025), deel B.
- PAS gebiedsanalyse Veluwe (2017).
